Atolotra etoana ny Lahateny Fahatsiarovana an'i Tompokolahy RAKOTOSAONA, mpikambana Mahefa nataon' Andriamatoa CESAIRE RABENORO , filohan'ny Akademia Malagasy, tamin'ny Alakamisy 21 Aogositra 1975
****************************************************
" Nodimandry teto Antananarivo tamin'ny Alahady 29 Jona teo Andriamatoa RAKOTOSAONA rehefa nivahiny 59 taona teto an-tany. Mpikambana mahefa tamin'ny Sokajy voalohan'ny Akademia Malagasy izy. Amin'izao fivoriana lehibe izao no hahatsiarovantsika ny fiainana sy ny asan'izany lehilahy izany.
Teraka tamin'ny 24 Janoary 1916 tao Andriba Atoa. RAKOTOSAONA zanak'Ingahy RAINIFARA sy Ramatoa RAZANABELO izy. Nandia ny fianarana ambaratonga voalohany izy nandritra ny taona 1924-1931, avy eo dia niditra tao amin'ny Ecole Régionale tao Maevatanàna (1931-1934). Rehefa izany dia niakatra teto Antananarivo izy mba hiomana ho mpampianatra ka nivoaka tao amin'ny Sekoly Le Myre de Vilers (section normale) tamin'ny taona 1936. Afaka taona vitsivitsy dia nanaraka ny fianarana ho Professeur-Assistant izy (1942-1945) ary 20 taona taty aoriana dia niampita ranomasina ka nahazo ny Certificat avy tamin'ny Centre Linguistique de Besançon tamin'ny taona 1965.
Tamin'ny taona 1941 no nanambady Atoa. RAKOTOSAONA ary niteraka dimy lahy sy roa vavy izy mivady.
Toerana maro no nampianaran' Atoa. RAKOTOSAONA : Ankazobe, Betrandraka (Tsaratanàna), Faravohitra (Antananarivo). Nony lasa Professeur-Assistant izy dia voatendry tao amin'ny Ecole Flacourt, avy eo dia tany amin'ny Ecole Régionale sy ny Cours Complémentaire-n'ny Maroantsetra ary tamin'io toerana io no nanombohany ny fikarohana momba ny teny Malagasy. Rehefa niverina ny fahaleovantena dia tonga Attaché d'Administration Académique izy ary natao Chargé de Mission momba ny teny Malagasy teny Andafiavaratra tamin'ny taona 1968. Izao faramparany izao dia Chargé de Recherche momba ny teny Malagasy ihany izy tao amin'ny Direction des Affaires Culturelles.
Mpikambana mahefa amin'ny Sokajy Voalohany (fiteny, haisoratra sy haihira Malagasy) eto amin'ny Akademia hatramin'ny taona 1970 Atoa. RAKOTOSAONA tamin'ny fivorian'ny Sokajy indrindra no nahitana azy ary to-teny izy tamin'ny fanitsiana teny diso na fitadiavana teny mifanentana na voafantina noho ny fahalalany ny tahirin-teny mitovy hevitra isam-pitenim-paritany eto amin'ny Nosintsika.
Tatsy ho atsy dia notendren'ny Akdemia Atoa. RAKOTOSAONA mba hiara miasa amin'ny miaramila amin'ny fandikana ireo teny baiko sy ny teny fampiasa amin'ny raharaha miaramila. Mbola tsaroan'ireo mpifehy ambony amin'ny tafika ny tsipi-hevitra sy ny soso-kevitra mafonja naroson'Atoa. RAKOTOSAONA tamin'izany ary azo lazaina fa namela tsangambato velona izy amin'ireo teny raikitra ho fampiasan'ny miaramila.
Tsy hay hadinoina ilay fampisehoana goavana niadidian'I Atoa. RAKOTOSAONA teny Andafiavaratra fony izy mpiandraikitra ny fikarohana momba ny teny Malagasy teny. An-jatony maro ny ohabolana , angano, hain-teny, nangoniny avy amin'ny lafy valon'ny Nosy ka voalahany sy voarindrany izy ireny.
Taty aoriana dia niseho ilay asan'Atoa.RAKOTOSAONA nantsoina hoe: Etude Comparative des divers parlers dans l'île, na Famakafakana ahitana ny fitovian'ny fitenim-paritra eto amin'ny Nosy. Nisy komity natsangana isam-paritany momba izany ka mpanetsiketsika azy ireny Atoa. RAKOTOSAONA. Fa ny asa azo lazaina fa sangan'asan'Atoa. RAKOTOSAONA dia ilay Diksionera lehibe ahitana ny teny mitovy hevitra amin'ny fitenim-poko samihafa ka nahaloabolana ny mpahalala fa iray fototra ny teny malagasy na dia misampana maro aza.
Tsy ho voatanisa ny lahatsoratra navoakan'Atoa. RAKOTOSAONA tamin'ny gazety samihafa. Nisy amin'ireo zava-bitany izay mbola miandry ny ahazoana mamoaka azy. Ny bulletin'ny Akademia Malagasy tamin'ny taona 1973 dia ahitana ny lahatsorany : Note sur l'enrichissement de la langue malgache. Nisy koa ny soratra nataony nitondra ny lohateny hoe Recueil de termes dialectaux sur la famille.
Fihezahana, fikirizana, faharetana : izany no vi-miaina nanetsika an'Atoa. RAKOTOSAONA ka nahavitany ireo asa lehibe ho lovan'ireo taranaka mifandimby ireo. Hoy mantsy Atoa. RAJEMISA RAOLISON , mpandrindra ny Sokajy Voalohany, tamin'ny Lahateny nataony tamin'ny andro nandevenana an'Itompokolahy :" Tsy fantatr'izay mbola tsy nanao ny herim-po very, ny andro lany, ny vola fafy katrana, ny fihezahana tsy ahitam-bokatra eo noho eo amin'ny fanaovam-boky, izay ikirizana am-bolana maro, ezahina an-taonany, iaretana aman-ilofosana, ikirinana sy iladirina ".
Omban'izany toetra soa mahate-hidera izany ny fahamaontinana, ny tsy fitiavana sehoseho teo amin'Atoa. RAKOTOSAONA. Tsy mahagaga izany satria ny lehilahy lalim-pahaizana dia mazàna manalavitra ny eboebo sy ny fanandrianana tafahoatra.
Na toy izany aza ny fanetretenan'Atoa. RAKOTOSAONA, mahay mankasitraka ny mpanompon'ny firenena ny Fanjakana Malagasy.Koa notolorany azy ny mariboninahitra Officier de l'Ordre National Malgache, miampy ny Chevalier de l'Ordre de Mérite de Madagascar ary ny 8 Voninahitra.
Feno hipoka ny Fiangonana Ambalavao Isotry izay nitondrana ny nofon'Atoa. RAKOTOSAONA ary nanaitra ny mpanatrika ny fahabetsahan'ny tanora tonga nanao veloma farany ity hava-malala ity. Marobe tokoa mantsy ny mpianatra nandalo ambany sakoan' Atoa. RAKOTOSAONA fa ankoatr'izany dia mpitarika fikambanan'ny tanora sady diakona tao Ambalavao Isotry Atoa. RAKOTOSAONA.
Napetraka teny amin'ny fasan-drazany eny Ambohimanambola ny nofon'Itompokolahy RAKOTOSAONA. Nanana anjara fitenenana Atoa. RAJEMISA RAOLISON tamin'ny anaran'ny Sokajy Voalohany ary ny tenako no nisolo vava ny fitambaram-ben'ny Akademia.
Lasa ho vovoka ny vatan'Atoa. RAKOTOSAONA araka ny lahatra miandry ny olona velona rehetra. Nipetraka eto amin'ny firenena kosa ny asa makadiry notontosainy. Niondrika eo anoloan'ny fahatsiarovana izany olomanga nandao antsika izany isika ary maniry fiononana tanteraka ho an'ny ankohonany.
****************************************************
Itompokolahy RAKOTOSAONA
****************************************************
Nataon'Andriamatoa RAMANANTOANDRO Emmanuel, mpitandrina
Ireo Ray aman-dReniny dia tena tambanivohitra, mpamboly sy mpiompy, mahay abidy, maro anaka, tsy mpanankarena. Dimy ny zanak'izy mivady, velona tamin'ny taona nahafatesan'ny Reniny, vavy telo, lahy roa.Ny zokiny vavimatoa tamin'izy ireo no mba efa nanana tokantrano fa ny sisa dia mbola mpianatra avokoa.
Itompokolahy RAKOTOSAONA dia vao 9 taona ary ny zandriny vavy dia 5 taona.
Noho izany dia nanapakevitra ny Rainy fa tsy hanambady intsony fa hanokana ny tenany sy ny heriny ho amin'ny famelomana sy fikarakarana ireo zanany. Ary dia tanteraka tokoa izany fikasany izany.
Lanja miakatra ny Olombelona, io no tarigetrany. Anaran'ilay Boky kely nataon'i J. Sims, Misionera fahizay izany.
Dia nilofo tokoa izy hanondrotra an'ireo taranany arak'izay azony natao sy takatrin'ny fisainany, ary dia ny fianarana no nanereny mafy ireo zanany. Tsy nandefitra mihitsy izy, eny na dia sahirana aza, vaha ny lafiny amin'ny fianarana, ary henjana dia henjana tokoa ny fitondrany tamin'izany. Mafy nefa lehibe ny fitiavany ka tsy dia tsaroan'ny ankizy loatra izany hamafiny izany.
Tsapany, ary nandaitra tamin'Itompokolahy RAKOTOSAONA io fitondrana sy fitaizana henjana mikasika ny fianarana io, izy koa moa dia lehilahy maranin-tsaina rahateo, ary narisika tokoa tamin'ny fianarana ka nahafaly ny Rainy, ka matetika dia mahazo ny laharana ambony hatrany izy na teo amin'ny Sekoly ambaratonga voalohany tao Mahatsinjo, na tany amin'ny Ecole Régionale Maevatanàna.
Tamin'ny fanadinana hahazoana ny C.E.S.D. tamin'ny taona 1934 tao Mahajanga dia izy no loha-laharana, ary noho izany fahazoany ny laharana voalohany izany dia nikasa sy naniry ny hanao Dokotera izy nefa dia nirotsaka ho Mpampianatra fa izany hono no tian'i Rainy.
Nahasoa azy tokoa ny naha Mpampianatra azy satria nahavitany soa lehibe na tamin'ny fianakaviany izany, na tamin'ireo tanora maro izay nandray sy naka fahaizana taminy, manerana ny Nosy.
Rehefa voaray ho Professeur-Assistant izy dia saika ho any ampitan-dranomasina hanohy ny fianarany any, nefa dia tsy lasa noho ny fiheverany ny zanany sao tsy lavorary ny fikarakarana azy ireo hoy izy, ka dia naleoko ihany ho eto an-toerana aho no hanao izay azo atao.
Dia nampianan-tena ary ny lehilahy ka niomana haka ny Baccalauréat, nanjary mpianatra indray, tsy nisaraka amam-boky, eny niondam-boky koa aza satria olona tia boky rahateo moa izy.
Fahizay, fony mbola mpianatra tao amin'ny Ecole Régionale Itompokolahy RAKOTOSAONA dia nomen'ireo namany anarana hoe LIVRE ROUGE satria moa nanana boky menamena izay izy ary tsy misaraka aminy mihitsy. L'AMI DU LIVRE izany kosa no niantsoan'ilay Maompera sakaizany izay azy, satria raha mba tonga hamangy an'ilay Mompera hono izy dia ny hitady boky ho vakiana izay no tena anton-diany. Tany am-pita izy dia trano fitoeram-boky no noteteziny.
Liam-pahalalana tokoa Itompokolahy RAKOTOSAONA, ary tsy hisalasalana fa izany no nahatonga ho lehilahy liam-pahaizana, hoy Andriamatoa Césaire RABENORO.
Rehefa nafindra tany Maroantsetra Itompokolahy RAKOTOSAONA hampianatra amin'ny Ecole Régionale any, ary dia natolotra azy tamin'izany koa ny fampianarana ny teny Malagasy, ary tamin'izay fotoana izay no nanaitra sy nahatonga azy hamotopototra sy handinika ary hifatoka amin'ny teny Malagasy.
Tsy ny Diplôme intsony no nanafana ny fony fa ny tenin-dRazany.
Ny fanjakana Malagasy anefa no tena nandray anjara lehibe tamin'ny fanohanana azy, ary dia vonona lalandava koa ny Fanjakana ny hanome azy izay ilainy mikasika ireo Asa lehibe izay nosahaniny.
Noho ny fahaizany tenim-paritra, dia nofidin'ny F.T.T.P. koa izy ho anisan'ireo handinika ny teny Malagasy nanoratana ny Baiboly.
Misy tokony hamboarina sy hahitsy mantsy ireo teny Malagasy sasany ao amin'ny Baiboly ankehitriny. Nekeny izany na dia betsaka aza ny raharahany, satria ny fitiavany an'Andriamanitra no nanery sy nanosika ny fisainany hanao izany andraikitra izany.
Olona saro-bidy tokoa Itompokolahy RAKOTOSAONA, ary mbola nisy aza ny antony maro izay nilana azy, na teo amin'ny Firenena izany, na teo amin'ny Fiangonana, ary indrindra koa teo amin'ny fianakaviana.
Tsaroana ny fahabangana lehibe tamin'izao fahalasany izao.
Ny toetra nasehony, ary koa ny asany no nahatonga azy ho olona toy izao.
Voalevina tao Ambohimanambola ny nofon' Itompokolahy RAKOTOSAONA tamin'ny 02 Jolay 1975, nefa kosa ny asany dia mbola tsy voatototra fa vao maika kosa ho velona, hielim-patrana sy haharitra.
Na dia maty aza izy, dia mbola miteny ihany Hebreo 11. 4-5
